Het scenario
In het begin hebt u een idee. Indien u uw idee in fictionele vorm wil uitwerken, kan u het al samenvatten in enkele regels. Dat is dan de synopsis. Voor u zal deze stap al bijna een scenario, een draaiboek zijn.
“Een scenario, waar is dat goed voor?” vraagt u. Wel, als u een speelfilm wil draaien samen met andere personen – leden van de filmploef, acteurs of actrices – dan kan u met deze basistekst hun interesse wekken voor uw voorstel, of u kan het scenario samen met hen bewerken. Het scenario zal ook een houvast zijn voor de acteurs. “Oké, een scenario is nodig voor een verhaal”, antwoordt u, “maar bij een reportage dient dat nergens toe, men kan immers niet alles voorzien.” Toch wel! Voor u op vakantie vertrekt, informeert u zich over uw bestemming. Indien u een reportage wil maken, kunt u vooraf beslissen wat u van uw reis zal laten zien (de architectuur, de plaatselijke zeden en gewoonte, de fauna en flora, de folklore,…). Als u die keuzes vooraf maakt, hebt u ter plaatse een houvast bij het kiezen van uw beelden.
Het is altijd beter om een beperkt onderwerp helemaal te behandelen dan een ruim onderwerp even snel te “overvliegen”.
Alvorens het verhaal op te bouwen…
Alles heeft een einde en dus ook een begin. Elke actie begint op een gegeven moment en eindigt op een ander moment, of het nu een reis is, een weekend aan zeer of een van a tot z verzonnen verhaal.
Het begin van uw verhaal bepaalt u zelf. Laat ons als voorbeeld een reis naar de bergen nemen. Ofwel begint u met de voorbereidingen en het inladen van de bagage, ofwel met het vertrek van de auto bij u thuis, ofwel met de aankomst van het chalet waar u uw vakantie gaat doorbrengen. Afhankelijk van uw inspiratie, uw stijl, de kracht van een bepaalde scène of het belang dat u eraan hecht, begint uw verhaal vroeger of later. Hetzelfde geldt voor het einde van uw verhaal. Het is niet echt nodig dat u ons heel de terugweg vertelt, tot en met uw aankomst thuis. Tenzij u daar een goede reden voor hebt!
We zullen nooit genoeg kunnen beklemtonen hoe belangrijk de ellips, de weglating, is? Een ellips is het tussen haakjes plaatsen van een deel van de actie. Indien u geen goede reden hebt om ons het inladen van de bagage te laten zien, of het vertrek, of de reisweg, kan u perfect een ellips gebruiken. Laat ons bijvoorbeeld eerst een scène in het resibureau zien: u vraagt inlichtingen en begint te dromen over besneeuwde bergtoppen. Vervolgens gaat uw verhaal onmiddellijk over naar uw aankomst tussen die besneeuwde bergtoppen. Uw kijkers zullen onmiddellijk de ellips begrijpen; ze weten dat u hebt moeten reserveren en pakken, dat ernaartoe bent moeten rijden,…
U moet voor elk verhaal een draad vinden die u van het begin naar het einde leidt, een rode draad die door heel het verhaal loopt. Deze rode draad helpt de kijker om uw verhaal te volgen. Het kan een personage zijn dat we volgen bij zijn verplaatsingen, of een dier. Het kan ook een zuiver visueel element zijn dat als baken fungeert, bv. een wegenkaart waarop we resiroute volgen. De rode draad kan ook een origineel gezichtspunt zijn. Stel u voor dat u een reis volgt alsof die door uw kat of hond werd beleefd; u hebt dan niet alleen een band tussen de verschillende scènes, u hebt ook een origineel gezichtspunt, vooral als u filmt van op de “ooghoogte” van het dier en ons alles “van onderuit” laat zien.
Laten we nu de algemen principes van het scenario, en vooral de opbouw ervan, bekijken.
Een scenario opbouwen
Een scenario heeft altijd een begin, een confrontatie en een einde, waarbij elk deel aan een logische behoefte voldoet.
EERSTE DEEL:
De inleiding:
Wanneer u een verhaal vertelt, moet u altijd eerst aanduiden waar de actie zich afspeelt en de belangrijkste personages voorstellen. Voorbeeld: een jongeman en zijn verloofde.
Het op gang brengen van de actie:
Er moet iets gebeuren om het verhaal op gang te brengen. Voorbeeld: de verloofde van onze held wordt ontvoord door bandieten.
TWEEDE DEEL: DE CONFRONTATIE
De actie begint (onderzoek, speurtocht). Het verhaal loopt verder tot zich een belangrijke gebuertenis voordoet (het ontdekken van een spoor…). Voorbeeld: onze jongeman wordt detective. nadat hij enkele dwaalsporen heeft gevolgd, komt hij toch het adres te weten waar zijn verloofde wordt vastgehouden.
DERDE DEEL: DE ONTKNOPING
Ten gevolge van deze gebeurtenis neemt de actie een andere wending en leidt ze tot de ontknoping.
VIERDE DEEL: HET BESLUIT
Dit is de finale. Alles is opnieuw bij het oude.
Enkele tips:
Gebruik een gelijkaardige opbouw als hierboven.
Gebruik de middelen die u hebt om voor een minimum aan spanning te zorgen. Door de kijker even op zijn honger te laten, geeft u hem zin om het vervolg te kennen. Dat is het principe dat men terugvindt bij het einde van afleveringen van een soap.
Ook al hoeft u niet alles te zeggen of te tonen in een film. Wat u niet zegt of niet toont, mag u niet als gekend of begrepen veronderstellen.
Voorbeeld: uw held gaat te voet. Vervolgens toont u een rijdende rode auto waarmee u wil aangeven dat de held van de ene naar de ander plaats rijdt.
Niemand kan weten dat uw held een rode auto heeft, als u hem niet laat zien bij het instappen of het wegrijden. Pas dus op voor zaken die enkel u en uw naaste bekenden weten; elke andere kijker zal ze niet begrijpen tenzij u ze in uw verhaal uitlegt.
Een scenario onderverdelen…
Eén van de etappes van het scenario, ter voorbereiding van het filmen zelf, is het opnameplan. Hier gaat het erom het verhaal (uw fictief verhaal of reportage) in stukjes te verdelen aan de hand van de taalelementen en in het vooruitzicht van de samenstelling die u er van zal maken bij de eindmontage. U snapt mosschien nog niet 100 % wat we bedoelen omdat u nog niet alle begrippen kent. Meer uitleg over de elementen van de film- en video-taal volgt nog in deze reeks.
Wanneer u een film draait, toont u niet alles en bewaart u niet alles wat u hebt opgenomen. Het draaiboek is document waarin alle te draaien shots op papier zijn vastgelegd wordt fictieve verhalen, samen met het camerastandpunt en de camerabewegingen voor elk shot. Als er dialogen zijn of een actie die door acteurs wordt gespeeld, ontleedt het draaiboek deze actie, beschrijft het spel van de acteurs,…
Het nut van zo’n draaiboek kunt u misschien begrijpen als volgt. Als uw film zich afspeelt in verschillende decors, bijvoorbeeld, gaat u profiteren van het feit dat u in een bepaald decor aan het werk bent om alle scène van de film die zich daar afspelen op te nemen, alvorens in een ander decor verder te gaan werken. U draait uw beelden in een praktische volgorde omdat u weet dat u achteraf de beelden in de volgorde kan monteren die door het verhaal wordt gevraagd.
… en reconstrueren
De rol van de montage bestaat erin:
alle onnuttige beelden op te ruimen: het snoieten van uw “rushes”, uw ruw materiaal, alle beelden die u hebt gefilmd.
de beelden in een gekozen volgorde te zetten aan de hand van uw verhaal.
dit alles de juiste lengte te geven, zodat uw verhaal ritme krijgt.
Door voor het draaien een draaiboek te maken, weet u achteraf altijd precies waar u aan toe bent en vergeet u geen beelden.
Een draaiboek kan niet alleen handig (en zelfs onmisbaar) zijn voor fictieve verhalen, ook voor uw reportages kan het handig zijn.
Stel dat u een carnavalstoet wil filmen. We gaan er vanuit dat deze via de hoofdstraat naar de markplaats gaat. U zal bepaalde beslissingen moeten nemen, die u dan verder moet respecteren; daarover hebben we het nog als we praten over de continuïteit van richting. Zodra u op de plaats van de actie aankomt, gaat u beslissen in welke hoofdrichting u uw beelden op de markplaats gaat nemen. Het zou immers goed zijn om op de achtergrond het interessantste deel van het decor te hebben, bv. het stadhuis en de officiële tribune. Wanner u uw standpunt kiest, moet u rekening houden met de richting waaruit de staat aankomt en met de stand van de zon. Het zou kunnen dat u, als u filmt in de richting van het stadhuis, steeds door de zon wordt gehinderd. In dat geval kan u de hoofdrichting van uw shots veranderen, wat een invloed zal op uw draaiboek en op alle verdere shots. Wanneer u reportages maakt, moet u bepaalde posities respecteren. Om deze redenen beoordeelt elke beroepsreporter eerst de mogelijkheden van een plaats en maakt hij in gedachten een draaiboek. Bovendien bepaalt hij, zoals bij elk verhaal, de plaatsen van de actie, het decor en de hoofdrolspelers bij het begin van zijn reportage.
De amateurs die hun herinneringen filmen zonder opnameplan mengen allerlei soorten informatie binnen één en hetzelfde beeld. Ze tonen bv. een kathedraal en, tegelijkertijd, een personage dat poseert op het voorplein. Resultaat: ofwel filmen ze van ver en zien we personages niet meer omdat het te klein is, ofwel springen ze continu van het personage naar de architectuur en vice versa. In dergelijke gevallen kan er beter geknipt worden: we beginnen met het geheel van het decor in een ruim zicht, daarna geven we meer details door beelden van dichterbij.
Aan de andere kant moet u de personages, opdat we ze werkelijk goed zouden kunnen zien, apart in beeld brengen. Zolang uw personage op dezelfde plaats en in hetzelfde licht wordt gefilmd, weet de kijker dat het zich in het decor bevindt. Hij zal het personage in gedachten in het de cor situeren door heel de scène aan de hand van fragmenten terug op te bouwen. Wat geldt voor de tijd is ook van toepassing op de ruimte. We moeten bijgevolg spelen met die afzonderlijke beelden en met hun onderlinge verbanden. Daarom, om een vergaal te kunnen onderdelen en het te kunnen vertellen, moeten we de elementen van de videotaal kennen. En dat zien we in het volgende hoofdstuk.
